Grave of the Fireflies moet je eens in je leven gezien hebben

In 1988 bracht Studio Ghibli in haar thuisland twee animes tegelijk uit. De eerste film was het wonderlijke en optimistische My Neighbour Totoro. Dit meesterwerkje van Hayao Miyazaki behandelt thema’s als ziekte en verlies, maar blijft duidelijk binnen het genre van de opwekkende kinderfilm. Hoe anders is dat met de tweede film waar de argeloze Japanse zieltjes destijds mee werden geconfronteerd. Grave of the Fireflies van regisseur Isao Takahata  is een hartverscheurende film. Deze kijktip is dus tevens een waarschuwing: Wees voorbereid op een traumatische ervaring.

Als ik een pluviometer onder mijn gezicht had gezet, dan is er geen film die zoveel neerslag heeft opgevangen als Grave of the Fireflies. Bij titels als Sophie’s Choice, Bambi en Million Dollar Baby hield ik het kurkdroog, maar deze bescheiden anime deed me tranen met tuiten huilen. Toen werd aangekondigd dat de film (eindelijk) naar streaming kwam, kreeg ik meteen een steen in mijn maag. Ik weet niet of ik het nog een keer aandurf. 

Waar gaat Grave of the Fireflies over?

In deze animatiefilm volgen we twee verweesde kinderen die moeten overleven tijdens de harde jaren van de Tweede Wereldoorlog in Japan. Broer Seita en zijn zusje Setsuko krijgen niet zozeer te maken met schietpartijen en ontploffingen, maar des te meer met onverschilligheid, hardvochtigheid en bedrog van hun medemens. Ze vinden hun eigen plekje bij een meertje en een verlaten schuilplaats in de dijk. Vlakbij is een veld waar ’s nachts vuurvliegjes zwermen. Het is een prachtig gezicht, maar de volgende ochtend is alles weer anders.

Net als in My Neighbour Totoro staat de leef- en belevingswereld van kinderen in een verwarrende, moeilijke tijd centraal. Grave of the Fireflies toont de flexibiliteit van een kindergeest, waarin altijd ruimte is voor  naastenliefde en optimisme. Tegen de kommer en tegenslagen in zien we de kracht, de vindingrijkheid en de fantasie groeien bij de jonge protagonisten. Ze leggen een hobbelige weg af, met een onbekende bestemming.

Waarom wil ik Grave of the Fireflies zien?

Oorlog is vreselijk, of dat nu in Japan, Nederland, Oekraïne of Gaza is. Films en andere vormen van entertainment zijn in staat een groot publiek te bereiken om bewustwording van de verschrikkingen van gewapend conflict te kweken in een niche die non-fictie en nieuws niet weten aan te boren. In fictieve dramatiek heeft de maker de vrijheid om de gebeurtenissen naar zijn hand te zetten en anti-oorlogsfilms te creëren die de boodschap extra hard bij de kijker doen aankomen. De verpakking daarvan kan een epische vorm aannemen zoals in Full Metal Jacket, Saving Private Ryan of zelfs Civil War (niet die van Marvel), maar in de grote verhalen raakt het kleine leed soms ondergesneeuwd.

Grave of the Fireflies richt echter alle aandacht op de meest kwetsbare groep in oorlogstijd: aan hun lot overgelaten kinderen. We zien geen beslissingen die de wereldgeschiedenis beïnvloeden of grootschalige actietaferelen, maar wel wat de nood en waanzin van de oorlog met de levens van een gewone broer en zus doen. Je wil deze film zien omdat je na afloop een aantal zaken in je eigen wereld scherper in perspectief kan plaatsen. Grave of the Fireflies laat een litteken achter, maar opent ook een kamer in je hart: die van empathie en mededogen. 

Daarnaast maakte Studio Ghibli ook in deze prille fase van haar bestaan (de double feature samen met Totoro was pas de derde bioscooprelease van de beroemde animeproducent) al visueel meesterlijke films. De zachte tinten en bruine omlijningen van Grave of the Fireflies vormen een schril contrast met de harde werkelijkheid van het verhaal en maken tot op de dag van vandaag diepe indruk op de kijker. Artistiek gezien is de film een wondertje van eenvoud en veelzeggendheid tegelijk.  

Waar kan ik Grave of the Fireflies kijken? 

Grave of the Fireflies staat vanaf 16 september op Netflix. Het is de laatste film uit de Ghibli-bibliotheek die de streaminggigant aandoet. De wereld zal nooit meer hetzelfde zijn. 

Nog een sinister feitje. Als je de foto van de filmposter lichter maakt, dan komt het silhouet van een overvliegende B-25 tevoorschijn. De vuurvliegjes zijn eigenlijk brandbommen. Snik.