Waarom Barbie meer is dan alleen een comedy

Het is geen geheim dat Barbie een storm aan reacties heeft ontketend. Niet alleen doet Barbie het qua ticketverkoop veel beter dan Oppenheimer, maar de film heeft nu ook nog eens meer dan één miljard dollar opgeleverd en schiet daarmee huidig recordhouder The Batman voorbij. De film populair noemen is een understatement. Toch wil dat niet zeggen dat de reacties allemaal positief zijn. De een noemt Barbie een 1,5 uur durende reclame, de ander vindt het een film waarin mannenhaat centraal staat en voor weer iemand anders is het de film van het jaar. Waarom maakt Barbie zoveel verschillende reacties los?

Barbie, wie kent de pop niet? Ze kwam in 1959 op de wereld en inmiddels zijn er talloze verschillende versies van de pop, is er merchandise, zijn er films gemaakt (Barbie en de Notenkraker bijvoorbeeld) en zijn er zelfs Barbieboeken op de markt gebracht. Die boeken en films heb ik als kind verslonden en zelf heb ik jaren met Barbies gespeeld. En ja, ook ik had een Weird Barbie.

Die van mij had alleen kort, afgeknipt haar en met benzinestift doorgekraste borsten omdat ze dan meer op een man leek. Ik had namelijk geen Ken. Dus nee, geen enge psychopathische gedachten, maar gewoon puur praktisch. Ik had immers wel een man en vrouw nodig om als ouders van mijn Shelley te fungeren. En die herinnering maakt me nostalgisch en een beetje verdrietig tegelijk.

Voor veel vrouwen is Barbie meer dan alleen een stuk speelgoed. Kate McKinnon (Weird Barbie), bijvoorbeeld, vertelt in een interview met IGN: “When I was younger, I feel like Barbie represented to me convention and a set of rules in which I did not have a place, and I felt kind of alienated by it.” America Ferrera (Gloria) voelde zich ook niet echt verbonden met Barbie. “Growing up I was not a Barbie girl. I didn’t play with Barbies. I couldn’t afford Barbies, you know, and it was just very aspirational and not within reach for me. I just didn’t necessarily feel reflected in that world.”

Barbie als reflectie van de tijdgeest

McKinnon en Ferrera zijn zeker niet de enigen die kanttekeningen bij de pop hadden/hebben. Barbies’ traditionele gendernormen en de natuurlijke schoonheidsidealen die de poppen representeerden, hebben in het verleden veel kritiek gekregen. De geschiedenis van Barbie kun je op veel plekken terugvinden. Opvallende hoogtepunten zijn de studies die uitwezen dat Barbies tot een negatief zelfbeeld konden leiden en dat ze een verhoogde kans op eetstoornissen gaven. In 1972 demonstreerden feministen op een speelgoedbeurs al tegen poppen zoals Barbie, omdat ze zorgden voor “perpetuated sexual stereotypes by encouraging little girls to see themselves solely as mannequins, sex objects or housekeepers.”

Dat de nieuwe Barbiefilm reacties losmaakt, is dus absoluut niet nieuw. Margot Robbie (Barbie) realiseerde zich: “First we made Barbie and we loved Barbie, and then we hated Barbie. And now I think we’re realizing […] it’s not about Barbie. It’s about us.” Het is een interessante opmerking die vooral na het zien van de nieuwe Barbiefilm bij mij is blijven hangen. Barbie is meer dan alleen een stuk speelgoed: het representeert een generatie aan vrouwen en denkbeelden en heeft al die jaren ook vooral benadrukt welke mensen en denkbeelden er vooral niet op de sociale agenda stonden. Barbie was, en is nu weer, een visualisatie van een bepaalde tijdgeest.

Barbiefilm toen en nu

Barbie van regisseur Greta Gerwig is zeker niet de eerste Barbiefilm, maar het is wel de eerste Barbiefilm die een satirische blik werpt op wat Barbie representeerde/representeert binnen sociaal-maatschappelijke kaders. Eerdere films als Barbie en de Notenkraker, Barbie en het Zwanenmeer of Barbie en de Bedelaar waren overduidelijk kinderfilms met een leuk verhaal, happy ending en een heel voorspelbare boodschap. Dat is bij deze nieuwe Barbiefilm absoluut niet zo. Sterker nog, in deze film is het verhaal voorspelbaar, maar de boodschap is open voor interpretatie en de reacties op de film laten zien dat iedereen weer met iets anders de bioscoop verlaat.

Greta Gerwig zelf vindt de film bovenal humanistisch, vertelt ze aan het blad Rolling Stone: “How Barbie operates in Barbieland is she’s entirely continuous with her environment. Even the houses have no walls, because you never need to hide because there’s nothing to be ashamed of or embarrassed of. And suddenly finding yourself in the real world and wishing you could hide, that’s the essence of being human.” Dat voelt inderdaad ontzettend herkenbaar en het is ook zeker iets dat ik na het zien van de film heb meegenomen. Onvoorwaardelijk jezelf kunnen zijn is een recht dat voor veel mensen nog lang geen realiteit is en kan zijn.

En dat gegeven bleek ook tijdens het filmen van Barbie, legt Greta Gerwig uit: “When we were actually shooting on Venice Beach, with Margot and Ryan in neon rollerblading outfits, it was fascinating because it was actually happening in front of us. People would go by Ryan, high-five him, and say, “Awesome, Ryan, you look great!” And they wouldn’t actually say anything to Margot. They’d just look at her. It was just surreal. In that moment, she did feel self-conscious. And as the director, I wanted to protect her. But I also knew that the scene we were shooting had to be the scene where she felt exposed. And she was exposed, both as a celebrity and as a lady.”

Greta’s gedachte achter Barbie was dan ook niet alleen een nostalgische, satirische koortsdroom naar zoveel kinderslaapkamers, maar ook naar het benadrukken van de effecten van hiërarchie en machtsverschillen in de huidige samenleving. “This movie is also dealing with [the idea that] any kind of hierarchical power structure that moves in any direction isn’t so great. You go to Mattel and it is really like, ‘Oh, Barbie has been president since 1991. Barbie had gone to the moon before women could get credit cards.’ We kind of extrapolated out from that that Barbieland is this reversed world [where Barbies rule and Kens are an underclass]. The reverse structure of whatever Barbieland is, is almost like Planet of the Apes. You can see how unfair this is for the Kens because it’s totally unsustainable.”

Pijnlijk herkenbaar

Zelf heb ik tijdens de film ontzettend hard kunnen lachen. Niet zozeer omdat de grappen op zichzelf hilarisch waren, maar omdat ze zo pijnlijk dichtbij kwamen. De metaforen vlogen je om de oren en bij vlagen vond ik het zelfs vermoeiend hoe grappig en herkenbaar het was. De herhaling van bepaalde grappen (“My profession is beach!”) wordt door sommigen misschien als niet grappig of flauw gezien.

Het deed mij denken aan de opmerkingen die (vooral vrouwen) dagelijks naar hun hoofd krijgen (“Wel lachen hè, meisje!”) en die de makers van de opmerkingen schijnbaar hilarisch vinden. De ontvanger minder. Of het reclamefragment voor Depressed Barbie: je slecht voelen maar je moet wel presentabel blijven én blijven functioneren. Dit gegeven werd subliem in beeld gebracht door de scène waarin Gloria (America Ferrera) met haar betoog over de struggles van het zijn van een vrouw alle Barbies ‘wakker schudt’, ze met beide benen (en platte voeten) op de grond zet en hun eigenwaarde laat inzien.

Het voorspelbare verloop van het verhaal werd er zo dik bovenop gelegd dat je simpelweg zou kunnen redeneren dat de film niet de moeite waard is. Zelf dacht ik aan de jarenlange strijd voor gelijke rechten voor iedereen (in het huidige ‘progressieve’ Verenigde Staten verdienen vrouwen nog steeds minder dan mannen) en wat de gevolgen van het schrappen van bepaalde rechten (bijvoorbeeld: illegaal maken van abortus) zijn. Uit die situaties blijkt dat verandering nog steeds hard nodig is. Blijven schreeuwen, blijven uitleggen en alsnog genegeerd worden. Vermoeiend, herkenbaar en ontzettend voorspelbaar.

Greta zelf hoopt dat de film mensen aan het denken zet. In The New York Times omschrijft ze de film als “an invitation for everybody to be part of the party and let go of the things that aren’t necessarily serving us as either women or men. I hope that in all of that passion, if they see it or engage with it, it can give them some of the relief that it gave other people.” Voor mij was het zien van Barbie absoluut meer dan een comedy over de pop waar ik vroeger mee speelde en ging het meer om de diepere laag van de film.

If you hate Barbie, this movie is for you

De slogan van de film is niet voor niks: “If you hate Barbie, this movie is for you.” Dit gaat meerdere kanten op. Voor iedereen die tegenstrijdige herinneringen aan Barbie heeft, haat waar Barbie voor stond/staat, maar ook voor degene die haat welke veranderingen traditionele gendernormen en schoonheidsidealen al wél hebben ondergaan. Als ik kijk naar de verschillende reacties die de film losmaakt en de records die het nu al verbroken heeft, dan denk ik dat de film absoluut wat teweegbrengt in onze huidige maatschappij.

Het gaat allang niet meer over Barbie, de plastic pop alleen. Over humor valt te twisten, maar wat als een paal boven water staat is de boodschap van de film: alleen door te praten over hoe de verhoudingen en rollen tussen man en vrouw verdeeld zijn in de huidige samenleving, kun je patronen verbreken. Dus het is maar goed ook, dat de film zoveel reacties losmaakt.