Het explosieve oeuvre van James Cameron: van Piranha tot Avatar

Te land, ter zee en in de lucht

Regisseur James Cameron was de eerste mens die de bodem van de Marianentrog, het diepste punt op aarde, bereikte. Hij is de uitvinder van het Fusion Camera System, een digitale camera die het startschot afvuurde voor 3D-cinema zoals we dat tegenwoordig kennen. Twee van Camerons films staan in de top 3 succesvolste films aller tijden en drie Oscars sieren zijn schoorsteenmantel. Niet slecht voor iemand die nooit een officiële filmopleiding heeft doorlopen en zijn carrière in Hollywood begon als decorontwerper en modelmaker. Op 14 december zal Camerons eerste film in dertien jaar in première gaan: Avatar: The Way of Water. Hoogste tijd om zijn filmografie eens onder de loep te nemen.

Na het zien van Star Wars in 1977 wist James Cameron dat hij films wilde maken. Hij stopte met zijn werk als trucker en ging naar Hollywood. Inmiddels heeft hij negen speelfilms geregisseerd en een aantal documentaires gemaakt over scheepswrakken, walvissen en de diepzee. Daarnaast schreef Cameron het script voor al zijn eigen films, maar bijvoorbeeld ook voor Rambo II, Alita: Battle Angel en Strange Days, geregisseerd door zijn ex-vrouw Kathryn Bigelow. 

Camerons werk heeft een aantal onderscheidende kenmerken die hem tot een van de succesvolste regisseurs in Hollywood maken, zeker als je zijn geringe aantal films in beschouwing neemt. Cameron is een meester in het mixen van state of the art special effects met praktische effecten zoals stunts en explosies. Dit leidt tot spetterende, haast voelbare actiescènes. Al zijn films (behalve de eerste) werden genomineerd voor de Oscar voor beste visuele effecten en vijf ervan wonnen. 

Daarnaast is zijn werk verrassend geëngageerd voor het blockbuster-genre. Cameron grijpt vaak terug op thema’s als de nucleaire apocalyps, de menselijke afhankelijkheid van technologie en misbruik van de natuur. Omdat Cameron altijd zijn eigen script schrijft, zitten zijn films vol met karakteristieke no nonsense dialogen en one-liners. Hierbij maakt Cameron geen onderscheid tussen man en vrouw. Hij schreef een aantal iconische vrouwenrollen. Vrouwen die zelf het heft in handen nemen om hun dierbaren te beschermen.

Dit zijn de films van James Cameron: 

Piranha Part Two: The Spawning (1981)

Genetisch gemanipuleerde piranha’s als biologisch wapen, maar help, ze ontsnappen uit het laboratorium! Nieuwsgierig geworden? Dit meesterwerk is momenteel helaas niet te streamen in Nederland, maar ‘gelukkig’ wel te koop bij Bol.com.

Cameron staat op de titelrol als regisseur van The Spawning, maar hij ziet deze film niet als zijn regiedebuut en heeft geprobeerd om zijn naam van de filmposter te laten halen. Cameron heeft maar twee weken aan de film gewerkt, daarna nam de producent de regie over. In die twee weken moest Cameron zelf rubberen piranha’s maken en op een gegeven moment het bloed van de vloer van een mortuarium schrobben zodat er eindelijk gefilmd kon worden. Het enige goede wat uit de opnameperiode in Jamaica is voortgekomen, was dat Cameron tijdens een koortsachtige nacht in zijn hotel droomde dat hij achtervolgd werd door een onoverwinnelijke robot-huurmoordenaar uit de toekomst…

The Terminator (1984)

Die droom op Jamaica werd door Cameron omgezet in het script van The Terminator. Producent Gale Anne Hurd, waar hij later mee zou trouwen (dit is een terugkerend thema), kocht het script voor één dollar, op voorwaarde dat Cameron de film zelf zou regisseren.

Lance Henriksen zou aanvankelijk de cyborg uit de titel spelen, maar toen Cameron een Oostenrijkse spierbundel zag in de film Conan the Barbarian, wist hij dat hij zijn ware terminator had gevonden. Arnolds salaris kostte wel het grootste deel van het budget van 6,4 miljoen dollar, maar er is niemand die “I’ll be back” kan zeggen als Schwarzenegger. The Terminator bracht bijna 80 miljoen dollar op en toonde aan dat Cameron een regelrechte kaskraker kon schrijven en regisseren.

The Terminator is te zien op het MGM-kanaal van Amazon Prime Video, of te huur bij Pathé Thuis. Een robot uit de toekomst moet de geboorte van zijn vijand voorkomen, maar een menselijke beschermer reist ook naar het verleden en heeft andere plannen. 

The Terminator is nog steeds een zeer onderhoudende actiefilm. De praktische effecten, stunts en animatronics (poppen) doen in ons CGI-tijdperk wat aandoenlijk aan, maar geven de film ook een scherpte en realisme dat in de hedendaagse Marvel en DCEU-producties ver te zoeken is. En vergeet niet dat The Terminator de eerste Hollywood-film is die de paradox van tijdreizen (gebeurtenis A wordt veroorzaakt door gebeurtenis B, maar ook andersom) naar het witte doek bracht. Back to the Future kwam pas een jaar later uit.

Aliens (1986)

20th Century Fox durfde het aan om Cameron het vervolg op het uiterst succesvolle Alien van Ridley Scott te laten regisseren. Op Netflix staat een mooie documentaire over de totstandkoming van Aliens. We zien de ontwikkeling van de alien queen en de problemen waar Cameron op stuitte, omdat de Britse crew zich loyaal voelde aan Scott en niet zat te wachten op de lange Canadees die het stokje overnam. Camerons bezeten, tirannieke manier van regisseren hielp ook niet om de ijsberg te breken. Een running gag in de documentaire is dat je nooit, maar dan ook nooit, nee zegt als “Iron Jim” je iets opdraagt.

Aliens is te streamen op Disney+ en te huur op Amazon Prime Video. Opnieuw heeft Ellen Ripley het aan de stok met de alien xenomorph, maar ditmaal neemt hij zijn familieleden mee. Ripley wordt geholpen door de ruimte-mariniers en een meisje dat lang in haar eentje heeft weten te overleven.  

In Aliens mocht Lance Henriksen alsnog een robot (“I prefer the term artificial person myself”) spelen en bouwde Cameron verder aan een groep mensen waar hij in de rest van zijn carrière nog vaak een beroep op zou doen. Hiertoe behoorden naast de genoemde Henriksen, de acteurs Sigourney Weaver, Michael Biehn, Jenette Goldstein, Bill Paxton en de componist James Horner.

Aliens blijft naar mijn mening de enige perfecte film in het ruimte-horror genre en is daarnaast een van de beste actiefilms ooit gemaakt. De film laat zien waar Cameron met een groot budget toe in staat is: baanbrekende special effects, de beste modellen en decors money can buy en de juiste acteurs om zijn visie gestalte te geven. Cameron schreef zoals bij al zijn films zelf het no-nonsense script en bedacht een verhaal dat het eerste deel in de franchise overtrof qua plot, omvang en horrors van het onbekende.

The Abyss (1989)

Cameron is van jongs af aan gefascineerd door de verkenning van onbekende werelden. Toen hij begon te beseffen dat hij nooit astronaut zou worden, richtte hij zijn aandacht steeds meer op de diepzee. In The Abyss komen allerlei interesses van Cameron samen: maritieme techniek, ontdekking van nieuw leven, sterke vrouwen en nucleaire dreiging. Dit laatste is een thema in al de films van Cameron, behalve in die ene die in 1912 speelt natuurlijk, want het atoom werd pas in 1932 gespleten.

In The Abyss ontdekken de werknemers van een gezonken boorplatform dat ze misschien wel de minder intelligente wezens zijn op de bodem van de zee. Als er ook Amerikaanse commando’s en een kernkop in het spel komen, ontvouwen zich een aantal levensbedreigende gebeurtenissen.

The Abyss is een technisch verbluffende film, maar is het anno 2022 nog de zit van bijna drie uur waard? Ik heb de film voor dit artikel weer eens uit de kast getrokken (yep, DVD’s zijn een ding) en heb best genoten van Camerons onderwaterwereld, maar ik moest af en toe wel de neiging onderdrukken om te fast forwarden; er zit bijvoorbeeld een vijf minuten durende reanimatie-scène in en een veel te lang theekransje van Ed Harris met de bewoners van de afgrond. De dialogen zijn wel weer snedig en er dient zich de nodige psychologische oorlogsvoering en claustrofobie aan, maar uiteindelijk gebeurt er in de hele film niet zo bar veel. Er zijn tegenwoordig betere keuzes, zowel op het gebied van boorplatform-thrillers (Deepwater Horizon) als kennismaking met een onbekende levensvorm (Arrival, Annihilation). 

Terminator 2: Judgment Day (1991)

Arnold kwam inderdaad back en werd beloond met 15 miljoen dollar (21492 dollar per gesproken woord), plus een vliegtuig als tekengeld. Linda Hamilton, met wie Cameron later zou trouwen, was ook weer van de partij als Sarah Conner. Nieuwkomer Edward Furlong speelde haar zoon John, en maakte grote indruk. Hem werd een glanzende carrière voorspeld, maar drank en drugs besloten anders.

Terminator 2 is te streamen op Amazon Prime Video en staat ook in 2022 nog als een huis. Een verbeterde Terminator wordt naar het verleden gestuurd om John Conner uit te schakelen en te voorkomen dat hij de opstand tegen de robots zal leiden. Het verzet stuurt echter ook weer een beschermer naar Los Angeles met het doel de T-1000 de voet dwars te zetten. 

Terminator 2 was in alles grootser dan zijn voorganger. Waar de eerste Terminator-film soms aanvoelde als een onderonsje tussen twee mannen die om een vrouw vechten, was in Terminator 2 duidelijk dat het lot van de wereld op het spel stond. De dag des oordeels, het begin van de nucleaire oorlog tegen de mensheid, hing nu echt als een donkere wolk boven de personages en werd door Cameron huiveringwekkend in beeld gebracht. Skynet, de militaire AI die de gebeurtenissen in gang zet, kreeg een duidelijk achtergrondverhaal, waarbij de tijdreis-paradox ingenieus in het script was verwerkt.

De CGI-afdeling van Industrial Light and Magic (George Lucas’ bedrijf voor special effects) groeide van zes naar zesendertig medewerkers om het vloeibare metaal waaruit de T-1000 bestaat vorm te geven. De rest van de actie werd bewerkstelligd door ‘ouderwets’ vuur- en stuntwerk. Kenmerkend voor Camerons fanatisme en perfectionisme (hij noemt het zelf “rightisme”) is de levensgevaarlijke opname van een helikopter die onder een viaduct door vliegt. Deze scène had Cameron met miniaturen en CGI kunnen bewerkstelligen, maar de ervaren stuntpiloot Charles A. Tamburro was er wel voor in om het echt te doen. De volledige opname-crew weigerde echter om mee te werken, vanwege het enorme risico. Dus Cameron maakte de opname zelf… twee keer! Eén keer voor en één keer achter de helikopter rijdend.

True Lies (1994)

Arnold Schwarzenegger kwam met het idee om een geheim agent te spelen die al zijn middelen inzet om zijn vrouw, die hij van ontrouw verdenkt, te bespioneren. Dit idee ontwikkelde zich tot Camerons eerste en enige film in het actie-komedie genre: True Lies. Cameron huurde een team schrijvers in om hem te helpen bij het komische aspect van het script, maar hij vond hun grappen niet leuk genoeg en schreef ze dan maar zelf. Het resultaat is een mixed-bag, waarbij Schwarzenegger ons het ene moment stevig laat grinniken met zijn gezichtsuitdrukkingen, koddige accent en klassiek geworden one-liners (“You’re fired”), maar we ook onze tenen krommen bij scènes met stereotype terroristen en flauwe nevenpersonages.

De eerste film in de geschiedenis met een budget van 100 miljoen dollar is momenteel op geen enkele streamingdienst te bekijken. Gelukkig is daar weer mijn betrouwbare DVD-kast. True Lies is bijna dertig jaar oud en dat is ook wel aan de film af te zien. De CGI komt minder overtuigend over dan bij Camerons sciencefiction-projecten, maar de stunts, modellen en praktische effecten zijn wel weer indrukwekkend. Met name de scènes met de Harrier-gevechtsvliegtuigen (er werd er eentje nagebouwd van glasvezel en bediend met een hijskraan) kunnen nog steeds als voorbeeld dienen voor hedendaagse actie-regisseurs. Anders dan in een complete blue screen omgeving zie je in True Lies echte objecten en zwaartekracht aan het werk.

Titanic (1997)

Ja, het schip zinkt. En nee, er was niet genoeg plek op de drijvende deurpost. Titanic is te huur bij Amazon Prime Video, Ziggo On Demand en Pathé Thuis. Jack Dawson wordt aan boord van de Titanic verliefd op de upper-class Rose DeWitt Bukater, die al verloofd is met een ander. Op de vierde dag van de vaart slaat het noodlot toe. 

James Cameron is inmiddels twaalf keer naar het wrak van de Titanic gedoken. Hij heeft meer tijd in de nabijheid van het schip doorgebracht dan de passagiers in 1912. Titanic was de eerste film met een budget van 200 miljoen dollar en was daarmee duurder dan de boot zelf ( 150 miljoen, gecorrigeerd voor inflatie). Elke dollar die aan de film is besteed zie je terug op het witte doek. Cameron weerstond de neiging zijn vriend Schwarzenegger in het script te verwerken en monsterde een relatief goedkope cast aan. Het budget werd gebruikt voor de verbluffende sets, praktische effecten en CGI. Hoewel de beelden van de varende boot met de wandelende mensjes aan boord nu gedateerd ogen, was het destijds het beste wat de computer te bieden had. Bedenk dat The Phantom Menace twee jaar later uitkwam, maar Camerons werk qua CGI eigenlijk niet overtrof.

Hoewel de technische prestaties van Titanic buiten kijf staan, kreeg het script wel het nodige commentaar. Critici vonden het te clichématig, te ongeloofwaardig en/of te oppervlakkig. Ik heb wel eens een poging gedaan Gone With the Wind te kijken en kan gerust zeggen dat Titanic een prima liefdesdrama is. Cameron deed als schrijver wat hij met al zijn scripts doet: hij stroomlijnt de dialogen in dienst van het verhaal, zonder in al te onnatuurlijke teksten en expositie te vervallen (kuch, Christopher Nolan, kuch). Camerons personages zijn daardoor vaak wat eendimensionaal en de verhoudingen aan de simplistische kant, maar voor de blockbuster-categorie films die hij maakt vind ik dat persoonlijk geen probleem. Daarbij zijn de dialogen die Cameron schrijft altijd behoorlijk effectief en gewiekst; ik denk dat hij daar in het algemeen te weinig credits voor krijgt, omdat de visuele aspecten van zijn films altijd zo overdonderend zijn. 

Cameron trouwde later trouwens nog met de actrice Suzy Amis, die de kleindochter van Rose speelt.

Avatar (2009)

3D films worden al sinds 1952 in de bioscoop vertoond, maar met Avatar bracht Cameron als eerste de techniek en kwaliteit zoals we die tegenwoordig kennen. Vrijwel iedereen kocht in 2009 een kaartje om de driedimensionale wereld van Pandora te gaan zien en zo werd Avatar de meest succesvolle film aller tijden met bijna drie miljard dollar aan inkomsten.

Avatar is te streamen op Disney+ en te huur bij Amazon Prime Video. In het midden van de 22e eeuw wil een inhalige multinational de grondstof unobtanium delven op de bosrijke planeet Pandora. Een stam inheemse, antropomorfe wezens loopt echter in de weg en moet tot medewerking aangezet worden, goedschiks dan wel kwaadschiks. 

Zoals de re-release in de bioscoopzalen afgelopen september liet zien, kan Avatars CGI (een samenwerking van ILM en Weta Studios) nog steeds prima mee met de moderne blockbusters. De blauwe Na’Vi, de andere wezens die Pandora bevolken en de machinerie van de menselijke indringers zien er fantastisch uit. De kleuren en geuren spatten van het doek. Cameron toonde met Avatar ook aan dat hij een goede choreograaf is van strategische gevechten, iets wat hij voorheen nog niet had uitgeprobeerd. Het slotgevecht van Avatar heeft een voorspelbaar verloop, maar bevat zulke mooie actiebeelden en details dat het toch zeer enerverend blijft. Vergelijk dit bijvoorbeeld met het ongeïnspireerde en onlogische eindgevecht van Wakanda Forever en je ziet de superioriteit van Camerons werk over dat van minder creatieve regisseurs.

Het verhaal van Avatar is niet het meest originele (Cameron begon het script te schrijven na het zien van Disney’s Pocahontas), maar de uitvoering is indrukwekkend. Cameron bouwde een cinematografische wereld met een eigen flora, fauna, taal en cultuur op een schaal die we verder alleen nog maar in The Lord of The Rings-trilogie hebben gezien. En Cameron leende het niet uit een boek, maar bedacht het allemaal zelf.

Er staan vier sequels van Avatar gepland, te beginnen met The Way of Water, die volgende week in de bioscoop verschijnt. Ik kan niet wachten om me onder te dompelen in de waterwereld van Pandora en zal jullie laten weten wat ik ervan vond.