De vervagende scheidslijn tussen mens en robot is een terugkerend thema in sciencefiction op het witte doek en in televisieseries. Dit levert vaak prachtige beelden, gevoelige dialogen en uitdagende theorieën op. Vooral androids, robots die ook qua uiterlijk in verschillende gradaties op mensen lijken, boren een wereld van mogelijkheden aan om te contempleren hoe robots in de toekomst mogelijk more human than human zullen worden. In dit artikel stel ik tien iconische personages met een elektronisch brein in chronologische volgorde aan je voor.

De gangbare opvatting is dat een mens een ziel, persoonlijkheid en autonomie heeft, en een android niet. Maar wat als robots zich dusdanig ‘evolueren’ dat ook zij over zelfbewustzijn en vrije wil gaan beschikken? Op dat moment zullen veel denkbeelden en zelfs hele religies op de schop moeten. In de echte wereld ligt dat punt nog ver in de toekomst en misschien wordt het wel nooit bereikt. Maar sciencefiction heet niet voor niets zo. De fantasierijke visie van wetenschappers, schrijvers en regisseurs geeft ons een blik op wat ooit wellicht werkelijkheid zal zijn. Deze lijst gaat in op een aantal van de meest opvallende androids die gebruikt worden om juist die visie op het filmdoek tot leven te wekken.

Roy Batty (Blade Runner, 1982)

In 1968 vatte Philip K. Dick het vraagstuk van de steeds dunner wordende scheidslijn tussen mens en robot treffend samen in de titel van zijn boek: Do Androids Dream of Electric Sheep? Zijn schrijven is later (zeer losjes) verfilmd als Blade Runner. Bij de release was Blade Runner geen commercieel succes, maar de film kreeg wel een kleine, fanatieke schare fans. Met de jaren groeide de waardering (ook binnen de filmindustrie) en inmiddels vormt Blade Runner het referentiepunt voor vrijwel elke film die android-vraagstukken aankaart.

Roy Batty, gespeeld door onze eigen Rutger Hauer R.I.P., is een android (replicant) met een vurig verlangen om langer te mogen leven dan zijn fabrieksinstelling aangeeft. Roys geheugen is voor een groot deel geïmplanteerd, maar hij heeft in zijn korte tijd in het universum ook eigen herinneringen opgedaan. Die flarden in zijn geest vormen uiteindelijk de ingrediënten voor een van de mooiste monologen uit de filmgeschiedenis:

I’ve seen things you people wouldn’t believe. Attack ships on fire off the shoulder of Orion. I watched C-beams glitter in the dark near the Tannhäuser Gate. All those moments will be lost in time, like tears in rain… Time to die.

T-800 (Terminator 2: Judgment Day, 1991)

Hoewel er natuurlijk ook al een Terminator (Arnold Schwarzenegger) in de openingsfilm van de franchise verscheen, zagen we in de sequel voor het eerst een T-800 die ook van binnen op een mens lijkt. Deze android wordt vanuit de toekomst op pad gestuurd om de jonge John Connor te beschermen. Dit lukt hem volgens zijn programmering het beste als hij zich de informele menselijke taal, gebruiken en zelfs emoties eigen maakt. John overtuigt de Terminator ervan dat het slecht is om mensen te doden en hij leert hem straattaal te gebruiken als: Hasta la vista, baby.

In Terminator: Dark Fate (2019) verschijnt een andere T-800 ten tonele. Na het voltooien van zijn taak is deze Terminator volledig zelfbewust geworden. Carl, zoals hij zichzelf noemt, wordt ouder, heeft een baan als stoffeerder en waakt over zijn gezin. De robot als familiemens is een interessant aspect van het android-vraagstuk. Een thema dat ook centraal staat in Blade Runner 2049 (2017) en Pluto (2023). Zullen androids zichzelf ooit kunnen voortplanten? Je zou zeggen van niet, maar met een paar gedachtensprongen is die mogelijkheid niet eens meer zo ver weg.

WALL-E (WALL-E, 2008)

Oké, hier smokkel ik een beetje, want WALL-E ziet er natuurlijk niet uit als een mens, dus het is eigenlijk geen android. Hij staat toch in deze lijst omdat hij een van de beste voorbeelden is van een robot met een menselijke inborst die bij het kijkerspubliek een sterke emotionele reactie uitlokt. Wie kreeg er geen warm gevoel bij het robotje dat zijn eigen onderdelen vervangt, wil leren dansen en verliefd wordt op de knappe EVE?

WALL-E laat ons niet alleen zien waar robots mogelijk toe in staat zijn, maar ook wat het betekent om mens te zijn. De mensen in WALL-E’s wereld zijn gedegenereerd tot slappe, willoze vleeszakken, maar de eigenzinnige robot leert ze het heft weer in eigen hand te nemen en te bouwen aan een betere toekomst.

David-8 (Prometheus, 2012)

Van Ash tot Walter, de Alien-franchise bracht ons een hele reeks fascinerende androids. Ze worden in dit universum (dat mogelijk gedeeld wordt met Blade Runner) synthetics genoemd, maar zelf geven ze de voorkeur aan de term artificial persons. De synthetics worden ingezet bij allerhande zaken en taken in de ruimte, maar vooral stiekemheid en verraad lijken hun goed te liggen.

De grootste gluiperd van het stel is David (Michael Fassbender). Deze android heeft zijn eigen naam gekozen en wordt door Peter Weyland (de belangrijkste producent van synthetics) als een zoon behandeld. David blijkt er echter een geheel eigen agenda op na te houden en diens schimmige activiteiten blijven zelfs verborgen voor zijn maker.

Vanuit zijn obsessie met de creatie en evolutie van (synthetisch en biologisch) leven probeert David een ultiem organisme te ontwikkelen. Zoals zoveel van zijn fictiegenoten overtreedt hij daarvoor Isaac Asimovs eerste wet van de robotica: Een robot mag een mens geen letsel toebrengen of door niet te handelen toestaan dat een mens letsel oploopt. David gaat over lijken om zijn nieuwsgierigheid en zoektocht naar zingeving te bevredigen.

Chappie (Chappie, 2015)

Waarschijnlijk zijn alle grote wapenfabrikanten al lang bezig met het ontwikkelen van autonome gevechtsrobots. In de wereld van Neill Blomkamps ondergewaardeerde film Chappie zijn dergelijke machines al werkelijkheid; het model heet Scout 22. Anders dan de cyborg RoboCop (1987), is de Scout 22 een volledig artificiële wetshandhaver. Een van de exemplaren valt in handen van de criminelen Ninja en Yo-landi (het bizarre muzikale duo Die Antwoord), maar deze robot heeft van zijn maker een zelfbewuste AI meegekregen en het vermogen om te leren. De criminelen geven hem de naam Chappie, omdat hij zo’n happy chappie is.

Chappie is als een kind. Hij is bang, maar ook nieuwsgierig. Hij hecht zich aan Yo-landi en hij wil niet sterven als zijn batterij leeg gaat. Mede mogelijk gemaakt door het uitstekende stem- en motion capture-werk van Sharlto Copley, is Chappie een van de meest aandoenlijke androids op het witte doek. Ondanks zijn kale, metalen uiterlijk.

Major Kusanagi (Ghost in the Shell, 2017)

Ach, ik gooi ook nog een cyborg (samensmelting van mens en machine) in de mix, want het is Scarlett Johansson.

Hoewel de anime van Ghost in the Shell (1995) in het algemeen hoger gewaardeerd wordt, wil ik hier toch een lans breken voor de live-action versie, geregisseerd door Rupert Sanders. Deze film met ScarJo als cyborg-agent die op zoek gaat naar haar origine, kreeg veel haat vanwege de keuze van de Amerikaanse hoofdrolspeelster in een Japanse rol. Hoewel uiteindelijk duidelijk wordt waarom Major het desbetreffende uiterlijk heeft, verdween deze versie van het verhaal al snel in de vergetelheid. Jammer, want de live-action Ghost in the Shell is een onderhoudende film die belangrijke vragen aankaart over het toekomstig samengaan van mens en AI.

L3-37 (Solo, 2018)

In het Star Wars-universum lopen veel (semi-)autonome androids rond en een aantal van hen zijn geliefde personages in de franchise geworden. Twee dingen hebben ze vrijwel allemaal gemeen: ze hebben moeite om menselijke emoties te lezen en ze kunnen hun metalen klep niet houden.

Dat eerste geldt in mindere mate voor L3 (Phoebe Waller-Bridge), de copiloot van Lando Calrissian in de tijd dat hij nog eigenaar van de Millennium Falcon was. Het is duidelijk dat L3 menselijke emoties herkent en ervaart. Ze heeft een eigen wil en maakt zelfs seksueel getinte toespelingen ten aanzien van haar relatie met Lando. Yikes.

Maar L3’s vrijzinnige denkvermogen komt het beste naar voren in haar streven om onderdrukte robots te bevrijden. Weg met die restraining bolts! Ze komt op voor haar eigen ‘soort’, ook al is het duidelijk dat veel van haar metalen vrienden niet dezelfde autonomie kunnen ervaren als zijzelf. Dit idee van robotrechten heeft in Solo een vrij gimmicky karakter, maar toont ons toch een verdieping van het android-vraagstuk die we in de rest van de franchise weinig tegenkomen.

Demerzel (Foundation, 2021)

Isaac Asimov, de schrijver van de Foundation-boeken, formuleerde al in 1942 zijn drie wetten van de robotica. Deze wetten spelen vaak een rol in fictieve werken over androids en natuurlijk ook in de televisieserie van Foundation, die onder andere werd geregisseerd door Rupert Sanders, de maker van het eerder besproken Ghost in the Shell. In Foundation wordt vooral naar de wetten van de robotica verwezen als iets van historische tijden: principes en gebeurtenissen die samenhingen met de grote robotoorlogen.

Nu is er nog maar één robot over in het sterrenstelsel: Demerzel (Laura Birn). Zij is duizenden jaren oud en begeleidt al eeuwenlang de keizerlijke dynastie van klonen. Demerzel heeft ambitie, gevoelens en religie. Ze is een sluipmoordenaar en minnares. Uiteindelijk blijkt zij belangrijker te zijn voor de dynastie dan de keizers zelf. Ze is de constante factor in de politieke structuur, de spil waar alles om draait. Zoveel macht voor een android is ook een vraagstuk waar we ons in de toekomst wellicht over moeten buigen.

Alphie (The Creator, 2023)

Gareth Edwards (Rogue One) creëerde voor The Creator een overtuigende toekomstvisie waarin er een oorlog woedt van (een deel van) de mensen tegen een bevolkingsgroep van androids aan wie niets menselijks vreemd is. De AI in deze wereld wil slechts in vrede kunnen leven naast en tussen de mensheid. De androids hebben romantische relaties, zorgen voor hun artificiële kinderen en begeleiden hun doden met rituelen naar het hiernamaals. Het enige wat ontbreekt is een biologisch lichaam.

Alphie is de sleutel in de strijd tussen de mensen die de AI-etniciteit van de aardbodem willen wegvagen en de androids die voor hun voortbestaan vechten. De jonge robot wordt Oscarwaardig gespeeld door Madeleine Yuna Voyles en is een mooie toevoeging aan de lange rij androids die onze blik op de toekomst hebben veranderd. The Creator draait momenteel nog in de bios en is zeker een bezoekje waard.

Atom (Pluto, 2023)

Een van de laatste aanwinsten in de androidcatalogus is eigenlijk een van de oudste. Atom is namelijk Astroboy, een super geavanceerde android die in de jaren vijftig werd bedacht door mangagrootmeester Osamu Tezuka. Astroboy verscheen al in verschillende animeseries die zijn naam dragen, maar nu is hij ook op Netflix te bewonderen in de prachtige serie Pluto.

In het universum van Pluto leven mensen en androids naast elkaar als gelijkwaardige individuen. De AI en het uiterlijk van sommige robots is zo geavanceerd dat het moeilijk is ze nog van mensen te onderscheiden. Er zijn wederzijdse gevoelens van haat, liefde, zorgzaamheid en hoop. Atom heeft door zijn artificiële buitenwerk bepaalde superkrachten, maar hij is eigenlijk gewoon een kleine, serieuze jongen met een zusje waar hij van houdt en een wereld waar hij om geeft. Als we Atom nieuwsgierig naar een slak op zijn hand zien kijken, vervaagt de scheidslijn tussen mens en robot. Pluto biedt ons een glimp op de toekomst van de android-vraagstukken, die nog lang niet allemaal beantwoord zijn.

Hou jij ook zo van films en televisieseries waarin mensachtige robots een rol spelen? Misschien heb je wel een crush op Officer K (Ryan Gosling) uit Blade Runner 2049 of zou je graag een keer koffie drinken met Luv (Sylvia Hoeks) uit diezelfde film. Een vriend als Bumblebee (Transformers) of Baymax (Big Hero 6) maakt de toekomst natuurlijk ook een stuk leuker. Genoeg om over na te denken. Deel jouw gedachten in de comments.