De beste rappers zijn gigantische nerds

Nog te vaak wordt gesteld dat rap “dom” is, vermoedelijk door mensen die hun oren liever gesloten houden. Niet alleen snijden rappers al jaar en dag diepzinnige onderwerpen aan, ook de teksten worden behoorlijk slim in elkaar geweven. Zo slim, dat je de beste woordsmeden eerder nerds dan gangsters kunt noemen. Laat me dat onderbouwen — nee, echt alsjeblieft, ik moet hier met iemand over praten. 

De aanleiding voor mijn hiphop-inhaker is een sociaal drama dat recentelijk passeerde op, wie had dat gedacht, het binnenkort op te heffen X (voorheen Twitter). Om te benadrukken hoe dom de teksten van een bepaalde metalband zijn, werd plots gesmeten met “zelfs Doja Cat maakt intelligentere muziek”. Los van het gegeven dat die vergelijking nergens op slaat, is die ook behoorlijk cap.

Doja is zo dom nog niet

Doja Cat kun je inderdaad kennen van haar popachtige refreinenwerk, een meme-nummer op zijn tijd en haar seksueel getinte verzen, maar dom? Dan luister je wel erg selectief. Doja schreef simpelweg goede pop-rap en harkte daarmee streams en bekendheid binnen. Slim gespeeld wel. Wie daadwerkelijk een beetje oplet, vindt juist veel snugger woordenspel in haar nummers, geil sausje erover of niet. 

Nu snap ik dat meningen over Doja Cat op X verre van het einde van de wereld voorspellen. Maar toch: dergelijke vergelijkingen blijven niet bij de incidentele internetdiscussie. Ze onderstrepen dat de stigma’s over rap nog altijd voortbestaan. Zo heeft de gemiddelde oom na drie bier ook Een Mening™ over hoe Kendrick Lamar zich nooit zou kunnen meten met de Stones. Want rap, dat komt toch allemaal neer op “drugs, seks en criminaliteit verheerlijken”? Nee, Hans, je wilt gewoon niet luisteren. Ook goed, maar zeg dát dan. 

Doorgaans laat ik dit soort ononderbouwde takes over rap en hiphop van me afglijden, maar de maat is een keer vol. Hoog tijd om ook eens de slimmere woordenbrei(ers) in de schijnwerpers te zetten.

Rap is waar woorden en ritme gevierd worden

Houd je van woorden en houd je van een lekker ritme, dan houd je hoogstwaarschijnlijk ook van hun fusie: rap. Gesproken vocalen zijn niet exclusief te vinden in deze muzieksoort, maar rap is wel waar ritmische spraak komt om verhaal te doen. De woordkeuze, de sfeer, het rijmspel: nergens staat het zo hoog in het vaandel als hier.

De muziek zet de toon, de woorden vertellen het verhaal. Met wortels in de minder bedeelde subculturen van de wereld worden die verhalen logischerwijze meer dan eens gekleurd door armoede en geweld, terwijl gewonnen rijkdommen weelderig gevierd worden. Dat laatste hoor je ook nog steeds terug in de meer club-georiënteerde rapmuziek, waar geëngageerde verhalen vaker plaatsmaken voor vibes. Lees: het feestje is belangrijker dan de inhoud.

Het bouwen van een pakkende flow is op zichzelf een vrij ‘nerdy’ kunst. Verschillende ritmes berijden is bijna als wetenschap voor de beste spelers in het spel. Er wordt gretig gepuzzeld met lettergrepen en een eigen flow is bijna als een unieke formule, zoals bijvoorbeeld de zogenaamde Migos flow. Puur in dat opzicht is het maken van rapmuziek eigenlijk al veel complexer dan het uiteindelijk klinkt.

Rappers worden steeds slimmer in spraak

Los van het puzzelwerk met woorden valt op dat rappers veel verwijzingen in hun tekst bakken. Dat is niet gek ook, gezien referenties en dubbele lagen altijd al een integraal onderdeel van rap en hiphop zijn geweest. Denk daarbij ook aan hoe beats gebruikmaken van samples om te refereren naar andere nummers, artiesten en media.

In de tekst wordt met alsmaar kleurrijkere verwijzingen gesmeten. Rappers sommen dure merken op om financiële dominantie te onderstrepen, maar hoe maak je op een pakkende wijze duidelijk dat je ook astronomisch veel krachtiger bent dan de rest? Dan wordt het tijd om Darth Vader of Goku te namedroppen. Dergelijke referenties werken behoorlijk aanstekelijk. Weliswaar ontmaskeren rappers zichzelf met kennis over geeky materie — met mogelijk verlies van straataanzien als gevolg — de ‘bars’ worden er des te speelser op. Middenin je stoere retoriek naar een meme of anime-held verwijzen, levert een behoorlijk komisch contrast op.

Niet voor niets spitst een nieuwe groep rappers zich specifiek toe op dat soort ongein. Waar ‘nerdcore’ al eens eerder de klassieke nerd in rap vierde, maken we nu ook plaats voor ‘meme-rap’. Dat is het poëtische subgenre van, kort door de bocht, een stel nerds van het internet. 

De internetnerds zijn aan de beurt

Het subgenre van meme-rap leidt zelden tot muzikale meesterwerken, maar de meme-rappers onderstrepen: de beat is niet vies van een onverwachte en absurde namedrop. Goede rap is snugger geschreven en de beste rappers van het moment snappen dat ze ook knullig of grappig mogen zijn. Niet alles hoeft altijd maar in dezelfde smaak ‘OG’ geschreven te worden. 

Jong gespuis als bbno$, Yung Gravy en Zack Fox spelen slinks met hun kennis van de online zeitgeist, met heerlijk knullige zelfspot en barrages aan bizarre beeldspraak. Referenties naar obscure memes en andere webcultuur draaien hier overuren. Weliswaar wordt binnen de meme-rap ook meer dan eens gerijmd over dikke blunts en nog dikkere billen, al is dat hier eerder een soort parodie dan de ouderwetse, oppervlakkige flex. 

Artiesten als Lil Nas X namen eenzelfde soort houding al eens mee naar de popwereld. Als een wat jongere rapper is Lil Nas X vloeiend in internetcultuur, wat meer dan eens doorsijpelt in zijn teksten en clips. Op de aanstekelijke beat van Panini wordt een ex-fan vergeleken met een personage uit cartoonserie Chowder, terwijl de zoveelste videoclip van Old Town Road werd afgeladen met online bekendheden en internetgrappen. Lil Nas X bespeelde de muziekindustrie vakkundig met memes en zijn online persona. Dom is anders.

Dat wil overigens niet zeggen dat de ‘haha, internet’-houding altijd een succesformule is. Ben je niet thuis in die cultuur, maar wil je het wel in je voordeel gebruiken, dan spuwen de internetnerds je hard uit. Katy Perry boekte samen met Nicki Minaj een wereldhit met Swish Swish, maar de videoclip? Die mag de boeken in als een schoolvoorbeeld van pure cringe. De hele disstrack richting Taylor Swift was natuurlijk al klinisch kuis, maar de vele memes en referenties in de bijbehorende video voelen gedateerd en geforceerd. De “How do you do, fellow kids?”-energie druipt er vanaf.

Bek dicht en luisteren, Hans

Ja, rap gaat nog vaak genoeg over drugs, seks en criminaliteit. Zolang die factoren invloed uitoefenen op de maatschappij, zullen er altijd rappers zijn om daar een zegje over te doen. Zo gaat dat met cultuur. Maakt dat rap inherent dom? Nee, lang niet altijd. Wie een beetje moeite doet om te luisteren, zal in de hedendaagse rap ontzettend veel snuggers en ronduit hilarische leuzen horen. 

Een beetje rapper speelt slim met woorden en ritmes, om daar uiteindelijk een samenhangend verhaal of gevoel mee over te brengen. Een gemiddeld album heeft voldoende stof om een avond lang te ontleden. Natuurlijk is niet elk nummer even geëngageerd en er moet absoluut ruimte zijn voor clubhits die gewoon hard gaan, maar rapmuziek is rijk aan mooie verhalen en relatability, ook voor de non-gangsters onder ons. Nu maar hopen dat Hans een keertje écht wil luisteren voordat hij weer poep praat op de familiebarbecue.

Om daad bij woord te voegen, sommen we nog even wat voorbeelden van slimme (dan wel geeky) rapteksten op. Dit zijn een aantal van onze favoriete bars met een nerdy randje, compleet met context.

Pusha T is geenszins een klassieke nerd, maar wel koning woordenspel. Dat wordt hier onderstreept met een Super Mario-vergelijking, die uitpakt als een soort speedrun van referenties. Meerdere levels, veel springen, baksteentjes breken en munten verzamelen: meer Mario dan dat wordt het niet.

De dubbele lading druipt van de woorden als dikke stroop. Push zegt vooral veel centjes te scoren op het verbrokkelen van de zogenaamde bricks cocaïne. Zo stijg je in levels in het ‘spel’ dat de rapper speelt.

Denzel Curry is geen klassieke gangster en haalt dat graag aan in zijn teksten. Hij stelt: ik hoef geen dure auto zoals al die anderen, ik wil een X-Wing — een vervoersmiddel van een nog onbereikbare sci-fi klasse.

Zeker de Star Wars-referentie voelt goed geplaatst bij de artiest die ooit live “We [George] Lucas boys over here” en “Fuck J.J. Abrams” grapte, net voordat het nummer ingezet werd.

Wiwa spreekt richting het einde van zijn lofzang over twerken ineens over een ‘Pepe’. In de context van puilen is dat zeer waarschijnlijk een verwijzing naar Pepe the Frog, de ietwat omstreden meme-kikker, die vaak wordt afgebeeld met puilende ogen. 

Onder de referentie schuilt bovendien een dubbele laag. Pepe the Frog wordt doorgaans geassocieerd met een groep ongemakkelijke internetgebruikers, waaronder ook die van de ‘incel‘-gemeenschap. Dat is precies het soort volk dat enkel verlangend naar een twerkende vrouw zou kunnen kijken, maar verder gefrustreerd en geheel seksloos door het leven gaat.

Snake draagt lijken weg, Peggy zet zijn verslagen vijanden voor het blok (dragging). Daarbij vreest JPEGMAFIA nooit om status — een geniepige verwijzing naar nota bene de interface van de oude Metal Gear-spellen, waar de ‘status’ van je sluipwerk een belangrijke rol speelt.

Van de checked patterns tot de bananen en een blue shell, bbno$ beschrijft hier vrij letterlijk de gebeurtenissen van een rondje Mario Kart.

Denzel zet de inmiddels iconische pc-versus-Mac-discussie naar zijn eigen hand. Of ik even politiek correct (PC) wil zijn? Nee, ik laat liever volautomatische pistolen (van het MAC-10-model) kogels spuwen. Point taken.

Bars als deze onderstrepen hoe de gangstercultuur ook pakkend verwoord kan worden met relatief nerdy thema’s. Denzel groeide op in achterstandswijken vol criminaliteit, maar is diep van binnen een gigantische nerd — dat zie je op deze manieren vaker terug in hoe hij zaken en zichzelf omschrijft in muziek.

Voor leuke assonanties en sterke popcultuurreferenties ben je bij El-P aan het goede adres. Deze bar speelt leuk met de stand van phasers uit Star Trek, waarbij de invloed van Run the Jewels ook wordt vergeleken met de Borg: een ras dat voortdurend andere levensvormen assimileert.

Tot dusver onze favoriete rapteksten met een lekker geeky randje; zo zijn er nog wel meer. Heb je zelf een bar die je kunstig geformuleerd vond of snuggere artiesten waar je vaak om hebt kunnen lachen? Deel die tip of mening vooral met ons. Soms hebben we allemaal iemand nodig om even lekker nerdy over rappers te kunnen praten.