Hoe historisch is Assassin’s Creed Odyssey?

Als een rasechte piraat de woeste baren bedwingen in de 18e eeuw, ongezien een Tempelier in z’n nek springen vanaf de hoogste rand van het Colosseum of soepel een piramide beklimmen in het oude Egypte, we hebben de halve wereldgeschiedenis al beleefd in Assassin’s Creed. Nu gaan we in Assassin’s Creed Odyssey verder terug in de tijd dan ooit: naar het oude Griekenland. Maar gaan we terug naar het échte oude Griekenland of zijn de developers wel erg creatief omgegaan met de geschiedenis?

Dankzij de Assassin’s Creed-serie hebben we al heel wat historische avonturen mogen beleven. Ik was dan ook dolgelukkig toen ik hoorde dat Odyssey ons mee terug zou nemen naar klassiek Griekenland, mijn favoriete tijdperk als docent klassieke talen. Maar de grote vraag is of Odyssey mijn geliefde Griekenland wel eer aan kan doen. Zijn al die historische personages die je tegen het lijf kan lopen wel realistisch? Waarom heet de game eigenlijk Odyssey? En wat doen al die onwerkelijke mythologische monsters in de game? Dat ga ik je vertellen.

Athene versus Sparta

Assassin’s Creed Odyssey begint in 431 v. Chr. op het moment dat de twee belangrijkste stadstaten van Griekenland, Sparta en Athene, lijnrecht tegenover elkaar zijn komen te staan in de Peloponnesische Oorlog. Volgens de Griekse historicus Thucydides (1.1) was het de grootste oorlog tot dan toe. Heel Griekenland vocht mee, aangezien bijna alle andere steden bondgenoten waren, ofwel van Sparta in de Peloponnesische Bond ofwel van Athene in de Delische Bond. Deze twee bonden hadden jarenlang in vrede naast elkaar geleefd en vijftig jaar eerder zelfs samengewerkt om de Perzen uit Griekenland te verdrijven.

Ten tijde van deze Perzische Oorlog was Leonidas I (jouw voorouder in Odyssey) koning van de Spartanen en probeerde hij met zijn driehonderd Spartaanse hoplieten bij de pas van Thermopylae de Perzen tegen te houden. Maar inmiddels was deze gezamenlijke vijand van de Grieken teruggedreven en begonnen de onderlinge spanningen steeds hoger op te lopen. Volgens Thucydides (1.23) besloten de Spartanen de oorlog te beginnen, omdat ze bang waren voor de alsmaar groeiende macht van Athene. De Spartanen gaven echter als officiële reden dat de Atheners een eerder vredesverdrag hadden verbroken. Vier keer achter elkaar.

Sprak Thucydides de waarheid, wilden de Spartanen echt de groeiende macht van Athene de kop indrukken? Of wilden de Spartanen Athene alleen laten zien dat het niet zomaar alle regels aan haar laars kon lappen? We zullen het nooit honderd procent zeker weten, maar in Odyssey mag jij in ieder geval kiezen aan wiens kant je staat. Maar op basis waarvan moet je die keuze maken? Zoals je in de review van Jessica kan lezen, maakt je keuze tussen Athene of Sparta eigenlijk niet echt veel verschil.

Of je nou voor de Atheners vecht en Spartanen naar de onderwereld helpt of andersom, het enige verschil is dat je tegenstanders er een beetje anders uitzien. En waaróm zou je voor de ene of de andere partij moeten kiezen? Oké, de Spartanen hebben je als kind verbannen, maar het blijft wel je familie. Je zou er dus uit wraak voor kunnen kiezen om met de Atheners mee te vechten of in de hoop dat je ooit weer terug naar huis kan komen de Spartanen gaan supporten. Maar met de Peloponnesische Oorlog en de dieperliggende oorzaken daarvan heeft het (helaas) vrij weinig te maken.

Waarom Odyssey?

Assassin’s Creed Odyssey draait dus om de oorlog tussen Sparta en Athene. Maar waarom hebben de makers van de game gekozen voor de titel Odyssey? ‘The Odyssey’ (in het Nederlands ‘de Odyssee’) is misschien wel het beroemdste werk uit de hele oud-Griekse literatuur. Het is waarschijnlijk rond het jaar 800 v. Chr. geschreven door de dichter Homerus en gaat over de Griekse held Odysseus, om precies te zijn over hoe hij thuis is gekomen na de Trojaanse Oorlog.

Dat was nog niet zo makkelijk, want Odysseus had zich de woede van de zeegod Poseidon op de hals gehaald en de enige manier waarop hij vanuit Troje naar zijn paleis op het eiland Ithaka kon komen was natuurlijk over zee. Op zijn tocht naar huis beleefde Odysseus de spannendste avonturen. Hij ontsnapte op een haar na aan de cycloop Polyphemos en hij wist weg te komen van de Sirenen die met hun prachtige gezang alle andere schepen de kliffen op lokten. En ook al heeft het zeskoppige zeemonster Scylla in één hap zes van zijn bemanningsleden opgevroten, uiteindelijk komt Odysseus heelhuids thuis, vermoordt hij één voor één de mannen die zijn vrouw hebben geprobeerd te versieren en leeft hij nog lang en gelukkig.

Prachtig verhaal. Maar wat heeft dit met Alexios, Kassandra, Sparta of Athene te maken? Zoals ik het zie, met uitzondering van een paar directe en minder directe verwijzingen, helemaal niks. Maar ik begrijp wel waarom de makers voor deze titel gekozen hebben. In de Odyssee beleef je allemaal epische avonturen: het woord ‘episch’ is zelfs afgeleid van het literatuurgenre ‘epos’, waarvan de Odyssee en de Ilias, Homerus’ tweede werk over de Trojaanse Oorlog, de allereerste waren. De titel Odyssee staat dus voor het avontuur dat je naar alle uithoeken van de Griekse wereld brengt en je als een ware Odysseus door allerlei spannende situaties laat bluffen/knokken. En misschien nog wel belangrijker: net als Odysseus heb je een schip.

Met de wind in de zeilen

Sinds Black Flag zijn schepen en naval combat regelmatig teruggekomen in de Assassin’s Creed-serie en ook in Odyssey speelt het een grote rol. Historisch gezien is dit ook te verantwoorden, aangezien de Grieken en vooral de Atheners in deze tijd bekendstonden als een sterke zeemacht. In 480 v. Chr. hadden ze de Perzische vloot overtuigend verslagen in de slag bij Salamis en ook in de Peloponnesische Oorlog speelde de macht op het water een belangrijke rol.

Zo wisten de Atheners lange tijd het Spartaanse landleger te weerstaan door zich terug te trekken achter hun stadsmuren en zich te laten bevoorraden via hun haven Piraeus. Tussen de stad en de haven hadden ze kort voor de oorlog de zogenoemde ‘lange muren’ gebouwd (die je ook kan zien in Odyssey), waardoor het voor de Spartanen onmogelijk was om de Atheense voedselvoorziening te stoppen. Pas toen de Spartanen besloten om ook een sterke vloot te gaan bouwen, wisten ze Athene te verslaan en de Peloponnesische Oorlog uiteindelijk te winnen.

Niet gek dus dat Alexios/Kassandra al vrij snel in de game de beschikking krijgt over een schip. En heel handig voor de vele tochtjes van eiland naar eiland die je moet gaan maken. Het schip heeft de mooie naam ‘Adrestia’ en die naam is goed gekozen: de Adrestia is vernoemd naar de godin van gerechtvaardigde wraak en de balans tussen goed en kwaad. Toepasselijk voor het verhaal, vind je niet? Deze godin is een dochter van de god van de oorlog en de godin van de liefde, Ares en Aphrodite. Bovendien betekent Adrestia in het Grieks letterlijk ‘degene aan wie je niet kan ontsnappen’. Ik had geen betere naam voor een Grieks schip kunnen bedenken.

Het zit ‘m in de details

Naast de goed gekozen naam van het schip, zijn de developers duidelijk bezig geweest met andere historische details. Om te beginnen betaal je je nieuwe armor niet gewoon met gold, maar in Drachmae, de munteenheid die in het klassieke Griekenland vanaf ongeveer de 6e eeuw v. Chr. in gebruik was.

Ook het logo van Odyssey is goed uitgedacht. Aangezien de eerste voorloper van de orde van Assassijnen, de Hidden Ones, pas later gesticht zou worden door Bayek en Aya in 47 v. Chr., konden de makers niet het originele Assassin’s Creed-logo gebruiken, de driehoek in de vorm van de afdruk van een adelaarsschedel. Maar daar hebben ze zich geniaal uit gered door een andere driehoekige vorm als logo te kiezen: de Griekse hoofdletter labda. De Spartanen gebruikten dit symbool op hun schild om kenbaar te maken dat ze uit Lakedaimon kwamen (waarvan labda in het Grieks de eerste letter is), het gebied waar Sparta de hoofdstad van was.

Zo blijft het logo herkenbaar als Assassin’s Creed vanwege de vorm, maar met een andere, historische betekenis. Tussen de poten van de labda zie je verder een Griekse helm van het Korinthische type, de helm die volgens de archeologische bronnen het meest gebruikt werd ten tijde van de Peloponnesische Oorlog. De developers hebben hun huiswerk goed gedaan.

Sokrates als sater

Maar geldt dit ook voor de historische personages die je tegen het lijf kan lopen in Odyssey? En hebben ze echt een eigen persoonlijkheid of zijn ze gewoon de zoveelste quest givers? Laten we beginnen met waarschijnlijk het beroemdste personage: Sokrates. Het bijzondere van deze filosoof is dat hij zelf nooit één letter op papier heeft gezet. Alles wat over hem bekend is, weten we voornamelijk dankzij zijn beroemde leerling Plato.

Plato liet Sokrates optreden in zijn teksten, de dialogen, waarin Sokrates in gesprek gaat met verschillende andere Grieken over de grote onderwerpen van het leven, zoals liefde, de dood en kennis. De grote vraag hierbij is hoe accuraat Plato’s beschrijving van zijn leermeester is: Sokrates was Plato’s grote held en voorbeeld, dus waarschijnlijk is de voorstelling van Sokrates behoorlijk geïdealiseerd. Aan de andere kant had Plato er ook wel een handje van om zijn eigen ideeën bij Sokrates in de schoenen te schuiven, waardoor we niet precies weten in hoeverre we echt de filosofie van Sokrates lezen of die van Plato. Daar ligt dus best een uitdaging voor de makers van Odyssey.

De makers hebben in ieder geval de spijker op z’n kop geslagen wat betreft het uiterlijk van Sokrates. In de dialoog Symposium (drankfestijn) wordt Sokrates door zijn dronken en dus eerlijke vriend Alkibiades (ja, die in zijn onderbroek rondliep op het symposium van Perikles!) qua uiterlijk vergeleken met een sater. Je kent ze wel, die overmatig behaarde mannetjes met bokkenpoten die door het bos dansen. Niet echt een compliment en dat zie je dus ook aan Sokrates in de game: een lelijk, dikkig, klein mannetje. Maar dat weerhoudt hem er niet van om meteen een potje met je te gaan filosoferen.

Filosoferen met Sokrates

“Knowledge is the one good in this world. Surely you agree?” zegt Sokrates tegen Alexios/Kassandra als ze elkaar net hebben ontmoet. Typisch Sokrates om iemand die hij helemaal niet kent binnen twee minuten lastig te vallen met een opmerking zoals deze. Hij werd ook wel ‘de steekvlieg van Athene’ genoemd, omdat hij de bevolking van Athene scherp wilde houden door ze constant te steken met vragen over het goede, de deugd, enzovoorts. Maar als je je over je irritatie heen kon zetten, zou een gesprek met hem nog best interessant kunnen worden.

Sokrates was niet iemand met een vaststaande filosofische theorie. Hij begon een dialoog altijd door zijn gesprekspartner te vragen naar zijn mening over een bepaald thema. Vervolgens ging hij steeds diepere vragen stellen, waarna aan het einde van de dialoog altijd bleek dat de mening van zijn gesprekspartner niet kon kloppen, maar dat ook niemand een beter idee had. Sokrates biedt je geen oplossing, maar zet je zelf aan het denken. De bekendste uitspraak van Sokrates is immers nog altijd “Ik weet dat ik niets weet” (Apologie 22d).

Daarom denk ik dat de makers van Odyssey Sokrates heel goed hebben neergezet. Hij vertelt je nergens wat je moet doen, maar legt je een situatie voor en laat de keuze aan jou. Een rebel heeft gestolen uit het heiligdom om de opstand te financieren en toen hij bijna gepakt werd, heeft hij op heilige grond een bewaker vermoord, waar de doodstraf op staat. Moord en diefstal zijn slecht, maar hij deed het voor de vrijheid van het volk. Is de doodstraf dan een rechtvaardige straf? “All this, just to convince me to save the man?” vraagt Alexios/Kassandra. Maar Sokrates antwoordt dat hij nooit iemand zou proberen te overtuigen, maar dat hij alleen wil weten of Alexios/Kassandra de man zou redden nu hij weet waar hij vastgehouden wordt en waarom. Dit is Sokrates ten voeten uit.

De goudgravende gigantische mieren van Herodotos

Als je Herodotos voor het eerst ontmoet in Delphi zegt Barnabas over hem: ‘He seemed interested in legends’. Dat klinkt misschien vreemd, aangezien Herodotos bekendstaat als ‘de vader van de geschiedschrijving’. Je zou kunnen verwachten dat hij daarom eerder in feiten geïnteresseerd is dan in legendes. Maar niets is minder waar! Herodotos was weliswaar de eerste die geschiedschrijving beschouwde als het verslag van historisch onderzoek, maar hij was niet te beroerd om allerlei fantastische verhalen in zijn boek op te nemen.

Een van de beroemdste hiervan is het verhaal over de goudgravende gigantische mieren. Volgens Herodotus (3.102-105) zouden er in India harige mieren wonen, zo groot als een vos, die in de woestijn tunnels graven, waardoor ze het goud dat in het zand zit naar boven brengen. Onderzoeker Michel Peissel denkt dat de oplossing van dit raadsel is dat Herodotos het Perzische woord voor mier heeft verward met dat voor marmot. Best plausibel, maar dit verklaart nog niet waarom de gigantische mieren/marmotten in het volgende hoofdstuk volwassen kamelen achternazitten en die met huid en haar opeten. Zoals je ziet, Herodotos hield wel van een sterk verhaal.

Herodotos heeft veel gereisd om onderzoek te doen voor zijn boek, maar rond zijn veertigste is hij in Athene gaan wonen en werd hij opgenomen in de kring van intellectuelen rond de staatsman Perikles. Ook al verhuisde hij een aantal jaar later naar de Griekse kolonie Thurium in Zuid-Italië, uit zijn werk blijkt dat hij bekend was met de details van het begin van de Peloponnesische Oorlog (bijv. VII.133 & IX.73) Daarom wordt er soms gespeculeerd dat Herodotos in die tijd teruggekomen is naar Athene, maar dit is niet zeker. Dat Herodotos naar het orakel van Delphi zou zijn gegaan om advies te vragen over het beëindigen van de Peloponnesische Oorlog, zoals in Odyssey, is niet erg waarschijnlijk, maar ook niet uit te sluiten. Ik vind het in ieder geval een mooie vondst.

Perikles en het Parthenon

Je ontmoet Perikles voor het eerst in de game als hij probeert de Atheners te verenigen in de strijd tegen Sparta, terwijl hij vanuit het publiek bekogeld wordt met een tomaat. Zijn rivaal Kleon lijkt het publiek op zijn hand te krijgen en het is duidelijk dat Perikles betere tijden heeft gekend. In die betere tijden was Perikles de machtigste man van Athene. Hij was de belangrijkste politieke leider van de Atheense democratie en heeft meerdere keren de positie van strategos, legeraanvoerder, vervuld.

Het zichtbaarste overblijfsel van zijn leiderschap is het Parthenon, de imposante tempel voor de godin Pallas Athene die op initiatief van Perikles is gebouwd. In Odyssey noemt Perikles het Parthenon ‘my greatest legacy to Athens’ en wil hij niets liever dan zijn laatste uren daar doorbrengen als hij merkt dat hij niet meer zal genezen van de pest. Als je zelfs de kleinste spoiler niet kan verdragen, ga dan nu naar de volgende alinea, maar laten we zeggen dat de makers behoorlijk creatief zijn geweest wat de laatste uren van Perikles betreft en dat ze zich niet helemaal hebben gehouden aan wat er in de geschiedenisboeken staat. Maar hoe Perikles precies aan zijn einde komt, dat moet je zelf maar gaan ontdekken.

Nog een leuk detail: de opmerking die Herodotos in Odyssey maakt over het feit dat Perikles nooit zijn eigen feestjes bijwoont, is gebaseerd op de biografie die de Griekse historicus Plutarchus schreef over Perikles in de 1e eeuw na Chr. (7.4-5). Volgens Plutarchus ging Perikles überhaupt nooit naar feestjes. Één keer heeft hij een uitzondering gemaakt voor de bruiloft van een vriend, maar ook toen ging hij vroeg naar huis. Perikles deed dit schijnbaar om over te komen als een sobere man en hiermee de gunst van het gewone volk te winnen.

Een historisch correct behangetje

Naast Sokrates, Perikles en Herodotos kom je nog vele andere beroemde historische personages tegen, zoals de beeldhouwer Phidias, de toneeldichters Sophokles en Euripides en een van ‘s werelds beroemdste artsen, Hippokrates. Van al deze figuren vind ik persoonlijk Perikles het meest geslaagd. Je ziet hem worstelen met de ondergang van zijn geliefde Athene en dat maakt hem een stuk menselijker. De meeste andere historische personages zijn echter een karikatuur van zichzelf geworden.

Dat kan ook eigenlijk niet anders, want we hebben sowieso maar een beperkte hoeveelheid informatie over de Oudheid. Over mensen zoals Sokrates weten we nog behoorlijk veel, omdat ze zo beroemd zijn, maar dat betekent niet dat we ook weten wat ze op dinsdagmiddag deden of wat ze het liefste aten. De makers hebben overduidelijk hun best gedaan om alles wat er wél bekend is ook te gebruiken bij het ontwikkelen van de personages, maar dat leidt onvermijdelijk tot behoorlijk platte figuren: ‘de filosoof’, ‘de historicus’, ‘de arts’. Ook doordat de personages totaal geen ontwikkeling doormaken, geven ze me niet het gevoel dat ze echte mensen zijn.

Maar is dat erg? Dat denk ik niet. De game draait namelijk niet om de historische personages, maar om de avonturen van Alexios/Kassandra en daarmee ook van jou als gamer. De historische personages fungeren als een mooi behangetje: ze geven kleur en sfeer aan jouw avontuur, zonder storend aanwezig te zijn. En als het dan ook nog een enigszins historisch correct behangetje is, hoor je mij zeker niet klagen.

Let the Mino-tournament begin!

Eigenlijk is het heel simpel: je kunt in Odyssey vechten met mythologische figuren zoals de Minotaurus en Medusa, dus de game is niet historisch correct. Klopt helemaal. Maar het leuke is dat de makers dat zelf natuurlijk ook wel weten. Toch hebben ze ervoor gekozen om de mythologische figuren niet te negeren. Ze maken er in de game zelfs grapjes over, zoals in een gesprek tussen twee huurlingen in de quest ‘What Lies Below the Surface’, waarin je op zoek gaat naar de ‘Minotaurus’:

‘Behold, brother; the home of the Minotaur!’
‘Isn’t he supposed to live in a labyrinth?’
‘That’s a myth.’
‘Isn’t the Minotaur a myth?’
‘No, he’s the half-bull, half-human bastard son of King Minos’ wife.’
‘Sounds like a myth to me.’

De makers hebben ervoor gekozen om het bestaan van de mythologische figuren te verklaren door middel van het achtergrondverhaal van Assassin’s Creed. De mythologische wezens zijn namelijk ooit echte mensen geweest, gecorrumpeerd door de artifacts die de First Civilization heeft achtergelaten. Dat is natuurlijk niet hoe de Grieken het ontstaan van mythologische wezens hebben gezien, maar ik vind het wel een elegante manier om mythe, geschiedenis en Assassin’s Creed-lore te verbinden.

Hoe zagen de Grieken de origine van de mythologische figuren dan wel? Vaak beschouwden ze hen als kinderen van de goden onderling of van goden met mensen, zoals Medusa het kind was van de zeegod Phorcys en het zeemonster Ceto. De Minotaurus daarentegen is een bijzonder geval, want zoals je hierboven al kon lezen was hij een kind van koning Minos’ vrouw Pasiphaë en een prachtige witte stier waarop ze verliefd was geworden.

Niet historisch, wel awesome

Hadden de developers de mythes dan maar weg moeten laten uit Odyssey om meer historisch correct te zijn? Als ze dat gedaan hadden, zou ik dat echt een enorm gemis voor de game hebben gevonden. Sowieso waren de mythes voor de Grieken zo’n belangrijk, onlosmakelijk onderdeel van het leven dat het absurd zou zijn om ze weg te laten uit de game, maar het is natuurlijk ook gewoon awesome om de strijd aan te gaan met Medusa!

Daarbij hebben de makers de mythes zo goed bestudeerd dat de quests een mooie ode aan de mythologie zijn geworden. Ik voelde me net Theseus, verdwaald in het labyrinth, de draad als enige houvast en op de achtergrond de angstaanjagende geluiden van de Minotaurus. Is hij nog ver weg? Als ik hier naar beneden spring, zal hij me dan horen?

En toen ik voor het eerst oog in oog stond met Medusa en haar enge slangenhaar en ze met laserstralen uit haar ogen iedereen die in de buurt kwam versteende, voelde ik me net Perseus, de Griekse held die haar hoofd wist af te hakken zonder zelf versteend te raken. Die ervaringen had ik voor geen duizend Drachmae willen missen.

Oudheid of foutheid?

Assassin’s Creed Odyssey is niet honderd procent historisch correct, maar dat is ook nooit de bedoeling geweest. Je merkt aan alle kleine details, zoals de naam van het schip, het logo, de historische personages en de mythologische figuren, dat de developers hun huiswerk ontzettend goed gedaan hebben. Op sommige punten hebben ze wat creatieve vrijheid genomen, bijvoorbeeld bij het personage Perikles. Aan de ene kant heb ik daar wel moeite mee, want het geeft gamers een verkeerd beeld van de geschiedenis. Aan de andere kant begrijpt iedereen wel dat de Cult of Kosmos niet echt heeft bestaan, dus zo’n verkeerd beeld zullen we nou ook weer niet krijgen.

Het enige dat ik echt jammer vind, is dat de Peloponnesische Oorlog en de achterliggende redenen daarvoor niet echt uit de verf komen. Ik had het mooi gevonden als daar wat meer aandacht aan was besteed. Verder speelt bij het recreëren van een historische setting natuurlijk ook altijd de moderne blik van de maker een rol. De keuze voor een vrouwelijke huurling is bijvoorbeeld historisch gezien niet erg waarschijnlijk, maar wel begrijpelijk in het kader van de negatieve reacties die Ubisoft recent nog kreeg op het gebrek aan vrouwelijke assassin’s in Unity.

In een interview met IGN zegt World Director Ben Hall: “The ultimate goal was to make sure we create the most authentic, credible Greece we can while making it beautiful and fun at the same time.” Als je het mij vraagt, heeft Assassin’s Creed Odyssey dat doel absoluut bereikt.

Meer weten?
Khan Academy – Word History: The Peloponnesian War
Een goed filmpje om de geschiedenis van de Peloponnesische Oorlog wat meer voor je te zien.
Livius.org
Een uitgebreide website met betrouwbare informatie over de Peloponnesische Oorlog en de Oudheid in het algemeen.
R.B. Strassler, The Landmark Thucydides. Ibooks, 2008.
Een recente, goed leesbare vertaling van Thucydides’ boek over de Peloponnesische Oorlog met extra achtergrondinformatie zoals kaarten, plaatjes en relevante uitleg over de Griekse culturele, politieke en militaire geschiedenis.