De paradox van het Marvel Cinematic Universe

Dankzij Hollywood en het Marvel Cinematic Universe zijn lieden als Iron Man en Captain America de iconen van deze eeuw geworden. Toch blijft hun oorsprong een duistere bedoeling, verstopt achter vele lagen dun, stoffig paper waar alleen de echte fans zich aan wagen: de comics.

Vergeleken met de booming business van de films zijn de comics het ondergeschoven kindje waar men liever niet naar kijkt. Terwijl Hollywood miljoenen verdient aan de Avengers, krijgen zelfs de populairste comics het niet voor elkaar om 100.000 maal verkocht te worden. De films zijn populair geworden met behulp van technieken die bijna de ondergang van de comics veroorzaakten. Waar komt dit verschil in populariteit eigenlijk vandaan?

De hardcore versus de casual fanbase

Als het gaat om de relatie tussen superheldenfilms en -comics is het conflict tussen zogenoemde hardcore en casual fans van belang. Dit conflict bestond vroeger namelijk al, maar is dankzij de films alleen maar uitvergroot. In de wereld van stripboeken staan de fans die de meeste kennis hebben aan de top van de voedselketen. Hoe meer een fan weet, des te hoger de positie in de voedselketen.

Deze strijd is dankzij de films uitvergroot. Waar mensen die niet genoeg kennis hadden voorheen als buitenstaanders werden gezien, is er nu ook een breuk ontstaan tussen de lezers en de kijkers. Casual fans interesseren zich zogenaamd alleen voor de films, televisieseries en de merchandise. Hardcore fans houden zich daarentegen ook bezig met de comics.

Doordat de films zo snel populair werden, houden de fans van de comics zich stug vast aan het bronmateriaal. De films volgen bijvoorbeeld andere verhaallijnen en personages dan de comics, wat voor nog meer onenigheid zorgt. Het feit dat de verkoop van comics steeds verder afneemt, draagt bij aan dit eenzijdige conflict. Deze daling in verkoopcijfers komt deels doordat de continuïteit steeds ingewikkelder wordt. In andere woorden, de verhaallijnen doorkruisen elkaar steeds meer.

Comics en hun probleem met continuïteit

Continuïteit is vaak een essentieel onderdeel van het narratief van een medium. Hoewel er een aantal genres zijn die hier minder (sitcoms) of juist meer (soapseries) gebruik van maken, is het in bepaalde mate overal aanwezig. Zo is het in Friends simpelweg de relatie tussen Rachel en Ross die steeds terugkeert. Te weinig continuïteit betekent dat het publiek snel zijn aandacht verliest. Te veel continuïteit zorgt er echter voor dat de doelgroep beperkt blijft.

Tot de jaren ’60 hielden ook stripboekmakers zich terug wanneer het ging om een samenhangend narratief. Helden bleven gescheiden van elkaar en verschillende verhalen overlapten bijna niet met elkaar. Dit begon vanaf 1962 langzaam maar zeker te veranderen met bijvoorbeeld een verwijzing naar een nieuwe uitgave van The Hulk in een publicatie van Fantastic Four. Later verscheen de Fantastic Four zelf in The Amazing Spider-Man, wat het begin van deze verandering aankondigde.

In de jaren ’80 werd het als gewoon ervaren dat de verhalen in stripboeken het hele universum spanden. Tegen de jaren ’90 zaten de X-Men in de knoop met elkaar doordat de vele verhaallijnen elkaar tegenspraken. Met behulp van klonen en tijdreizen werd het narratief zo complex dat alleen de meest betrokken fans nog wisten wat er eigenlijk gaande was.

Verhaallijnen van stripboeken raken in de knoop

Hoe meer verhaallijnen er vergroeiden, hoe minder fans er waren die het allemaal bij wilden houden. Er zijn meerdere redenen waarom stripboeken steeds minder populair werden, waaronder de concurrentie tussen de uitgevers. Het feit dat deze uitgevers zich met de steeds ingewikkelder wordende verhaallijnen aan een steeds kleiner wordende groep consumenten richtten, hielp daar niet bij.

In DC Comics’ Superman zien we dat de jaren ’30 tot ‘60 relatief stabiel waren. Hoewel de cijfers langzaamaan daalden, werden deze comics regelmatig rond de 800.000 keer verkocht. Vanaf de jaren ’80 zakten deze verkoopcijfers naar een magere 200.000 kopieën. Deze periode komt overeen met de komst van verhaallijnen als Crisis on Infinite Earths, waarmee hele tijdlijnen op de schop werden genomen.

Sinds dat moment is het Superman-universum ook al meerdere keren opnieuw gestart. Toevallig markeert dit ook het punt waar de meeste consumenten af leken te haken. Tussen 1993 en 1997 daalde de winst van $850 miljoen namelijk naar $425 miljoen. Terwijl uitgevers de kans pakken om uitgebreide verhalen van de superhelden te creëren, wordt het universum hiermee ook te ingewikkeld voor de meeste fans om de ontwikkelingen nog bij te houden. Dit verandert echter met de superheldenfilms.

Superman en het begin van de superheldenfilm

Superheldenfilms zijn al langer in de maak dan dat de Marvel Cinematic Universe bestaat. Het verfilmen van stripboeken begon langzaam maar zeker al vanaf de jaren ’40 met bijvoorbeeld de filmserie van Superman. De golf van Hollywoodfilms begon echter pas met Christopher Reeve die in 1978 het pak van Superman aantrok.

De befaamde continuïteit van de comics vond al snel een weg naar de bioscoopzalen. De vele Superman-films die de eerste volgden, zijn allemaal losjes met de eerste verbonden of er werd bewust voor gekozen ze buiten de lopende verhaallijn te plaatsen. Hetzelfde gebeurde op een gegeven moment met DC Comics’ Batman. Tim Burtons vier Batman-films werden vanaf 2005 ‘vervangen’ met de trilogie van Christopher Nolan en vielen hiermee naar de achtergrond.

De meeste films hiervan staan echter ver genoeg van elkaar af, zodat men ze niet allemaal gezien hoeft te hebben om de film zelf te kunnen kijken. Hier en daar verwijzen de films naar elkaar of spreken ze elkaar tegen, maar voor de kijker die zich simpelweg wil vermaken zonder te veel tijd te investeren, zijn deze films nog geschikt.

Hollywood en het Marvel Cinematic Universe gaan ervandoor met de superhelden

Het inzetten van de continuïteit van comics bloeit echter op in het tijdperk van het Marvel Cinematic Universe (MCU). Waar je dus zou denken dat het verbinden van films tot een kleinere doelgroep en lagere populariteit leidt, is dit bij Marvel juist niet het geval.

Rond 2000 kwamen de films van Marvel op, wat toentertijd begon met X-Men. Ondertussen is het MCU uitgegroeid tot het immense netwerk dat momenteel bestaat, verspreid over meerdere uitgevers. Zeker als Disney over onder andere de X-Men beschikt, ligt er nog veel in het verschiet voor het MCU. Momenteel zijn Iron Man, Captain America, Hulk, Thor en The Guardians of the Galaxy maar een paar onderdelen van dit universum die op allerlei punten overlappen.

Deze versie van het universum breidt zich langzamer uit dan de stripboeken. Toch is het duidelijk waar deze manier van verhalen vertellen vandaan komt. Waar Marvel Comics in de jaren ’60 mee begon, heeft Hollywood overgenomen voor de verfilmingen van deze stripboeken. Hoewel de films op zichzelf staande entiteiten zijn, vormen ze tegelijkertijd uiteindes voor andere films om het verhaal aan vast te knopen. Dit is dan ook waar de paradox van het MCU vandaan komt: Hoe kan iets zo populair worden terwijl het gebruikmaakt van de strategieën die de ondergang van een ander medium waren?

Fans worden in de val gelokt door Marvel

Hoewel elke film op zichzelf staat, zijn ze zodanig met elkaar verbonden dat kijkers enthousiast worden gemaakt voor de volgende film en steeds terugkomen voor het volgende avontuur. De manier waarop dit gedaan wordt, creëert opnieuw een hiërarchie tussen de hardcore en casual fans. Hoe meer kennis toeschouwers hebben van de materie, hoe meer aanzien. Hiermee spoort Marvel de consumenten aan om nog meer te consumeren. Kijkers die de voorgaande film of de achterliggende comics kennen, hebben namelijk een voorsprong.

Een van de meest revolutionaire technieken die Marvel gebruikt, is het gebruik van de post-credits scènes. Films verwijzen hiermee naar elkaar of naar de toekomst. Bucky die na het einde van Black Panther verschijnt, is een verwijzing naar Captain America: Civil War en een vooruitblik op Avengers: Infinity War. Wanneer Thanos na Avengers: Age of Ultron de Infinity Gauntlet aantrekt, is dit ook een vooruitblik op  Avengers: Infinity War.

Easter eggs zijn hier ook een groot onderdeel van. De films bevatten hints die belangrijk zouden kunnen zijn voor het verhaal en die alleen de fans met de meeste kennis herkennen. Zo werd er in The Avengers al verwezen naar Stephen Strange, oftewel Doctor Strange. Ook zijn crossovers tussen de films een soortgelijke techniek, zoals Nick Fury die overal tevoorschijn komt. Verder hebben gebeurtenissen overal consequenties, waardoor er uiteindelijk wel een soort rode draad ontstaat die door alle films te volgen is. Dit zijn allemaal verschijnselen die alleen ingewijde fans die eerdere films of de comics gevolgd hebben, kunnen begrijpen.

De paradox van het Marvel Cinematic Universe

Hoewel het verbinden van verhaallijnen en het verbreden van het MCU tot nu toe erg goed uitpakt voor de films, hangen er wel risico’s aan vast. Zo zijn er veel superheldenfilms die flops werden en die de voortgang van andere films in die reeks tegenhielden, zoals bij The Amazing Spider-Man 2 het geval was. Bovendien bestaat er altijd de kans dat verhalen té ingewikkeld of tegenstrijdig worden, waardoor fans toch weer af kunnen haken, zoals dit al het geval is volgens de review van The New Yorker.

Deze kwestie van continuïteit tussen films brengt ook veel vragen en onduidelijkheid met zich mee. Waar waren de Avengers in Iron Man 3 bijvoorbeeld? Het is niet zo dat Steve Rogers ergens op een strand in Hawaï ligt. Dit is simpelweg hoe Hollywood als industrie functioneert: met wisselende teams en contracten. Tony Stark heeft steeds weer een andere persoonlijkheid en ondertussen is Bruce Banner niets meer dan comic relief, terwijl zijn relatie met de Hulk nog nooit zo gecompliceerd is geweest. Dit zijn maar een paar gevolgen van de continuïteit die ook in comics te voelen is.

Toch geeft de MCU mooi het verschil tussen de hardcore en casual fans weer. Waar de hardcore fans ervan genieten dat zij diepgaande kennis hebben, kijken de casual fans simpelweg naar een goede film die op een unieke manier zijn wortels verspreid heeft over een heel netwerk aan filmmateriaal. Nu is het maar de vraag of en voor hoe lang het MCU beide groepen kijkers tevreden kan houden.