Representatie. Waarschijnlijk heb je er mensen op het internet over horen gillen. Dat er te weinig representatie zit in games, of juist te veel. Iedereen lijkt er tegenwoordig een mening over te hebben, maar wat is het nou eigenlijk precies? Heel kort en simpel gezegd is representatie de mate en manier waarin bepaalde groepen mensen voorkomen in allerlei soorten media. Dit is met betrekking tot mensen met verschillende geslachten en huidskleuren, maar ook mensen met diverse seksuele voorkeuren. Hoe staat het er in videogames momenteel voor met de representatie van seksualiteit en waarom maakt dit eigenlijk iets uit?

Aan de hand van een van de vele afkortingen voor de niet-heteroseksuele gemeenschap wordt het duidelijk dat de groep tegenwoordig veel diverser is dan veertig jaar geleden. Waar vroeger vooral ‘LGBT’ gebruikt werd, zie je tegenwoordig vaak de vorm ‘LGBTQIA+’. Hierin staat de LGBT voor de bekende ‘lesbian’, ‘gay’, ‘bisexual’ en ‘transsexual’, oftewel lesbienne, homo, biseksueel en transseksueel.

De nieuwe toevoegingen verwijzen naar ‘queer’, ‘intersex’ en ‘asexual/aromantic’. De plus verwijst naar alle andere seksualiteiten die (nog) niet opgenomen zijn in de afkorting, al gebruiken velen tegenwoordig het woord ‘queer’ om het makkelijker te maken. Intersekse daarentegen is een conditie waarin het lichaam zowel mannelijke als vrouwelijke kenmerken heeft. Als je aromantisch bent, ervaar je (kort gezegd) geen romantische aantrekking. Over aseksualiteit volgt later iets meer.

Omdat homo- en biseksuele mensen het bekendst zijn, zullen zij het meest voorkomen in dit artikel. Hiervan is Tracer een voorbeeld: zij kwam net voor Kerstmis officieel als lesbienne uit de kast. Daarnaast worden ook aseksualiteit en panseksualiteit besproken. Dit zijn twee seksualiteiten die juist minder, of helemaal geen, representatie in media hebben.

Overwatch
Pixel Vault

Het belang van representatie

Representatie is belangrijk voor iedereen. Het geeft je het gevoel dat je ertoe doet. Als je ziet dat iemand die op jou lijkt een belangrijke rol speelt in de media die je graag consumeert, geeft jou dit een goed gevoel. Daarnaast is het ook leerzaam voor mensen die verschillend zijn om er zo achter te komen dat er anderen zijn die juist niet op hen lijken. Ze merken dan ook dat die personen toch niet zó anders zijn en dus niet op een andere manier behandeld moeten worden.

In games komen voornamelijk witte, heteroseksuele mannen voor. Wanneer de seksualiteit van de personages niet expliciet besproken wordt, gaan we er vaak vanuit dat ze heteroseksueel zijn, omdat dit in onze samenleving de norm is. Dit heeft als effect dat mensen die niet tot deze selecte groep behoren, zich vaak buitengesloten voelen.

Voor de dominante groep is representatie misschien van belang om hun macht te onderhouden, wat ertoe leidt dat ze zich vaak bedreigd voelen wanneer dat niet het geval is. Voor anderen is het belangrijk juist omdat ze in de minderheid zijn. Zij willen zichzelf graag ook terugzien als de helden in de videogames die ze spelen.

Queer personages in games

Recentelijk was Tracer een grote stap voor de LGBTQIA+-gemeeschap. Als mascotte van Overwatch speelt zij namelijk een grote rol. In tegenstelling tot andere vrouwen in videogames wordt zij niet alleen als grap of opvulling gebruikt. Ze wordt dus ook niet gereduceerd tot haar seksualiteit: ze is een held die toevallig lesbisch is, niet andersom. Daarnaast is de manier waarop haar seksualiteit aan het licht gebracht is, ook goed uitgevoerd. Blizzard lijkt met deze toevoeging geen punten te willen scoren bij de LGBTQIA+-gemeenschap. Nee, Tracer is gewoon toevallig lesbisch. Zo zet de comic de onthulling neer in een scène die we al miljoenen keren gezien hebben met heteroseksuele koppels. Hierbij behandelt het verhaal deze gebeurtenis alsof het de normaalste zaak van de wereld is – wat het ook zou moeten zijn – en geeft er geen commentaar op.

Een ander favoriet van mij is Ellie uit The Last of Us. Ook hier draait het verhaal niet om haar seksualiteit; het wordt in de game niet eens expliciet besproken. Het zou zelfs kunnen dat Joel het niet eens weet. Misschien zal dit in de aankomende sequel naar boven komen wanneer Ellie wat ouder is, maar voor nu moeten we het met de DLC doen. Left Behind focust zich op de vriendschap tussen Ellie en Riley, die vanaf jongs af aan vrienden zijn. Hierin zien we hun laatste momenten samen, waarin ze elkaar heel even zoenen. Het duurt misschien een halve seconde, maar het effect ervan is enorm en geeft homoseksuele kinderen hoop. De kus maakt de hartverscheurende scène nog perfecter.

Concentratie van niet-heteroseksualiteit in bepaalde genres

Over het algemeen zijn de personages die niet heteroseksueel zijn vaak niet het middelpunt van het verhaal. Van hoofdpersonen krijg je dit dan ook vaak niet te horen. De lijst van bijfiguren in games die niet heteroseksueel zijn, is dan ook veel langer dan de ‘queer’ hoofdpersonages. Zo heb je Mad Moxxi in Borderlands, die heel open is over haar biseksualiteit en schroomt niet om hierover te spreken in het bijzijn van anderen. Nog wat voorbeelden zijn de games Transistor en Tales from the Borderlands, die allebei een homoseksueel koppel bevatten, hoewel beide op een andere manier neergezet worden. Met Transistor kreeg ik pas achteraf mee dat er een homokoppel in zat, terwijl de relatie tussen Athena en Janey in Tales from the Borderlands juist meer naar boven komt. Daarnaast bevatten ook bijvoorbeeld Metal Gear Solid 2 en 3 verschillende biseksuele mannen die op diverse manieren neergezet worden.

De games waarin niet-heteroseksualiteit het meest voorkomt, zijn RPGs. Hierin krijgen spelers tegenwoordig vaak de vrijheid om zelf te kiezen wat de seksualiteit van hun karakter is en dus zijn er in deze games ook vaak personages met uiteenlopende seksualiteiten. Fallout 2 was een van de eerste games waarin je kon trouwen met iemand van hetzelfde geslacht. Ook BioWare-games staan hier bekend om, van de games waarin alle personages door zowel vrouwelijke als mannelijke hoofdpersonages het hof gemaakt kunnen worden tot aan de games waarin karakters specifieke seksualiteiten hebben.

Fallout 4 is wat dat betreft ook uniek: het is mogelijk om iedereen te romancen – mits je niet flirt in het bijzijn van je andere partner(s). Hoewel dit waarschijnlijk het resultaat is van een systeem dat nog maar net werkt, zou je dit als de eerste stappen kunnen zien naar de incorporatie van polyamorie. Dat wil zeggen: het hebben van relaties met meerdere mensen tegelijkertijd (en dan niet in de vorm van vreemdgaan).

Crash course aseksualiteit

Homo’s, lesbiennes en biseksuele mensen komen echter het vaakst voor. Ook transgender en transseksuele personages hebben een wat langere geschiedenis op het gebied van representatie, al is dit niet altijd even positief geweest. Toch valt een groot deel van de niet-heteroseksuele groep weg.

Mensen zoals ik, bijvoorbeeld, die aseksueel zijn. Weet jij toevallig wat dat is? Dan ben je een van de weinige. Weet je het niet? Maak je maar geen zorgen, hier is een korte samenvatting:

Aseksualiteit is het ontbreken van seksuele aantrekking tot anderen. Dit is echter niet altijd een ja/nee-vraag, want aseksualiteit bestaat uit een spectrum. Zo heb je ook demiseksuelen die zich pas seksueel aangetrokken kunnen voelen tot iemand met wie ze een emotionele band ontwikkeld hebben. Ook zijn er grijs-aseksuelen. Zij voelen heel soms seksuele aantrekking of hebben niet de drang om hier iets mee te doen. Sommigen hebben seks, terwijl anderen juist een hekel hebben aan alles wat ermee te maken heeft.

BioWare: koning der representatie… of toch niet?

Als dit alles nieuw voor je is, schaam je niet. Dit is deel van de reden waarom representatie zo belangrijk is. Aseksuele mensen komen nauwelijks voor en daarom weten weinigen ervan. Er zijn er maar een paar in andere media en er zijn er al helemaal geen in games. De enige twee mogelijk aseksuele personages die ik zelf tegen ben gekomen zijn Cole en Solas van Dragon Age: Inquisition.

Cole is een geest wiens companion quest bestaat uit het menselijker of juist geestelijker maken van hem. Als je hem menselijker maakt, krijgt hij op een gegeven moment een vriendin en zie je ze zoenen. Als je hem hierover vraagt, zegt hij: “Ik ben nu een mens, toch?” Omdat hij een mens is, moet hij een vriendin hebben met wie hij zoent. Dus als je dit niet doet, ben je geen mens?

Solas is een kameraad die je kunt romancen. Het idee dat hij misschien aseksueel is, komt van dat hij nooit een seksuele ‘romance scene’ kreeg. BioWare besloot dit zo te doen zodat spelers zelf konden kiezen of hun personage wel of niet seks met hem had. Patrick Weekes was de schrijver van de Solas-verhaallijn en fans hebben hem hier regelmatig vragen over gesteld. Uiteindelijk liet hij weten dat hij Solas niet aseksueel had gemaakt, omdat de aseksuele gemeenschap te veel meningsverschillen zou bevatten. Wat ze ook gedaan zouden hebben, het zou altijd kritiek hebben gekregen.

Toevallig is Weekes ook de schrijver van Iron Bull, die zowel panseksueel is als van BDSM houdt. Als je panseksueel bent, maak je geen onderscheid in geslacht en kun je je als het ware aangetrokken voelen tot iedereen, ongeacht man, vrouw of alles wat daar tussenin valt. Het verschil tussen panseksualiteit en biseksualiteit ligt in het feit dat panseksualiteit erkent dat gender niet per se zwart-wit hoeft te zijn, terwijl biseksualiteit per definitie binair is. BDSM daarentegen is een ‘kink’, wat seksuele praktijken of gedachten zijn die buiten de norm liggen.

Het was een gewaagde stap om een seksualiteit die net zo onzichtbaar is als aseksualiteit te verbinden met iets waar vaak op neergekeken wordt. Toch heeft Weekes de stap gezet om beide gemeenschappen – die ook uit verschillende mensen met diverse meningen bestaan – op een positieve en realistische manier weer te geven. Blijkbaar was dit niet mogelijk op het gebied van Solas en aseksualiteit.

Een hoopvol vooruitzicht

Ondanks dat hebben we wel al veel bereikt op het gebied van representatie in videogames. Door de jaren heen zagen we een stijging in het aantal niet-heteroseksuele personages. In het begin werden ze vaak belachelijk gemaakt en neergezet als stereotype karakters. Gelukkig werd dat steeds minder, waardoor we nu een handvol realistische personages in games hebben die tot de LGBTQIA+-gemeenschap behoren.

Daarnaast lijkt het vooral in bepaalde genres te zitten en bleef het tot nu toe bij een beperkt aantal seksualiteiten. Als je kijkt naar de grote hoeveelheid games die er eigenlijk uitkomen, dan merk je echter dat het toch tegenvalt. Misschien is angst deel van het probleem. Zoals we bij Weekes zagen, willen ontwikkelaars waarschijnlijk geen risico’s aangaan met zaken als dit, dus doen ze het liever (nog) niet. Omdat het de laatste tijd toch steeds beter wordt – het begint vaker voor te komen en wordt ook steeds serieuzer genomen – houd ik de moed erin. Misschien krijg ook ik in de nabije toekomst representatie in de games die ik graag speel.